پایگاه اطلاع رسانی کانون سردفتران و دفتریاران استان اردبیل

درباره استان اردبیل

 اردبيل در نزديکي مرزجمهوري آذربايجان قرار گرفته‌ و داراي ارتفاع زيادي می باشدو از سردترين شهرهاي ايران محسوب شده و جاذبه‌هاي طبيعي زيادي دارد. اين شهر در ۲۱۹ کيلومتري تبريز و ۵۹۱ کيلومتري تهران واقع شده‌است.     

  جغرافياشهر اردبيل در ارتفاع ۱۵۰۰ متري از سطح دريا و در ميان کوه‌هاي تالش و سبلان واقع در رشته‌کوه البرز در شمال غرب فلات ايران جاي گرفته و داراي زمستان‌هاي سرد و تابستان‌هاي ملايم است. 

 آب و هواي اردبيل 
شهرستان اردبيل داراي چهار اقليم مديترانه‌اي گرم، مديترانه‌اي معتدل، کوهستاني سرد و معتدل است. اين شهرستان به عنوان يکي از مناطق سردسير ايران و استان بين پنج تا هشت ماه از سال سرد است. بارندگي نيز در تمام فصول وجود دارد، ولي شدت آن در بهار و پاييز بيشتر است.  براساس گزارش ايستگاه هواشناسي اردبيل که در ارتفاع ۱۳۷۲ متري واقع شده، بارندگي اين شهر در سال ۱۳۷۲ برابر ۷/۳۲۷ ميلي‌متر گزارش شده‌است. اين شهرستان داراي زمستان‌هاي بسيار سرد و تابستان‌هاي معتدل است. متوسط درجه حرارت آن در حدود هفت درجه سانتي‌گراد است. وجود کوهستان‌هاي سبلان، طالش و بزغوش، تأثير بخارهاي درياي خزر و بادهاي سردشمالي و وجود جنگل‌هاي شمال و شرق آن در ميزان بارندگي و نوسان دماي شهرستان اردبيل بسيار مؤثر است.  
 پيشينه اغلب صاحب‌ نظران نام قديمي شهر را «آرتاويل» و از ريشه اوستايي مي‌دانند. اين نام از ترکيب دو کلمه «آرتا» (به‌معني مقدس که در فارسي ميانه تبديل به «ارد» شده ‌است و در کلماتي نظير اردشير آمده‌است) و «ويل» تشکيل شده‌است.اردبيل از شهرهاي کهن ايران است که حدود ۵۰۰۰ سال قدمت دارد.در لوحه‌هاي گلي سومريان به صورت آرتا يا آراتتا ثبت گرديده‌است که خود قدمت شهر را تا ۵۰۰۰ سال ميرساند. در سال ۶۱۸ هجري مورد حملهمغولان قرار گرفت.در دوران باستان نيز که ايران به چهار ولايت تقسيم شده بود اردبيل مرکز ولايت باختر شامل آذربايجان، ارمنستان و آران بوده‌است. اما در زمان تيموريان و صفويان، نهضت تشيع و جنبش‌هاي سياسي ايران از اين شهر برخاست. اردبيل در زمان صفويان آباد گرديد و به اوج اعتبار، عزت، و عظمت خود رسيد، اما پس از انقراض اين سلسله در پيشامدها و تحولات تاريخي دوره نادرشاه و اوايل قاجار و به‌خصوص با ورود قشون روسيه به ايران و حوادث دوران مشروطيت، از رونق و اهميت افتاد. پس از پيروزيانقلاب اسلامي ايران، در ۲۴ فروردين ۱۳۷۲ به مرکز استان تبديل شد.مسجد جمعه اردبيل (مسجد جامع اردبيل) يادگار دوره پيش از اسلام ودوره سلجوقيان از آثار تاريخي اردبيل که برخي به دوره پيش از اسلام مي‌رسد، مي‌توان از دهکده آتشگاه، شهر هير، شهريور، و مسجد جامع اردبيل که در قديم آتشکده بوده‌است، نام برد. با توجه به اين‌که اين مسجد، بزرگ‌ترين و قديم‌ترين مسجد اردبيل است، احتمال مي‌رود يکي از واحدهاي آن، کتابخانه بوده، ولي در تاريخ اردبيل اشاره‌اي به آن نشده‌ است.  

 بسياري از مؤلفان دوره اسلامي، بناي شهر اردبيل را به فيروز، پادشاه ساساني نسبت مي‌دهند و مي‌نويسند که اردبيل به دستور اين پادشاه، که در سده پنجم ميلادي مي‌زيست، ساخته شده‌است.فردوسي در شاهنامه بناي اردبيل را به پيروز ساساني نسبت مي‌دهد.اما تاريخ اردبيل خيلي قديمي‌تر از زمان فيروز ساساني است. زيرا که فيروز درسال ۴۵۹ ميلادي به سلطنت رسيده‌است و ۳۴ سال قبل از اين تاريخ، بهرام پنجم ملقب به بهرام گور در مقابل حمله هياتله از راه اردبيل به آمل وگرگان و سپس به خراسان رفته و در آن‌جا، خاقان هياتله را کشته‌است.در زمان فيروز به دليل حمله طوايف شمال (هون‌ها) ويران گرديد و به دستور فيروز، آباد گرديد و برج و بارو درآن ساخته گرديد و از اين‌رو بناي آن‌را به فيروز نسبت مي‌دهند.در داستان سياوش در شاهنامه فردوسي نيز نام اردبيل آمده بود.شهر اردبيل به علت نزديکي به قفقاز و گرجستان و ارمنستان، جايگاه ويژه‌اي داشت به‌طوري که در زمان جنگ‌هاي ايران و روس در عهد قاجار، اردبيل مرکز استقرار نيرو و ستاد عمليات سپاه ايران در برابر طوايف شمال بوده‌است. کشف تاريخ ۴۰ هزار ساله اردبيل کشفيات اخير در خصوص تاريخ اردبيل در منطقه مرادلو اردبيل نشان از کشف تاريخ ۴۰ هزار ساله در اردبيل را به اثبات مي‏رساند.محوطه شامل بيش از يکصد تخته سنگ مزين به نقوش صخره‌اي بوده که با بررسي و مطالعه هر يک از آنها زواياي پنهاني از نحوه زندگي و استقرار بشر در اين منطقه از کشور نمايان خواهد شد. 

   

  آرامگاه شيخ صفي‌الدين اردبيلي و مسجد جامع اردبيل از بناهاي تاريخي اين شهر به‌شمار مي‌روند. 

   

   از آب‌هاي درمانی که اغلب مزين به زيبايي‌هاي بي‌نظير طبيعي مي‌باشند عبارت‌اند از: سرعین ، سردابه، قطورسويي، دودو، ايلاندو (که بر اثر زلزله ويران شده‌است)، مشه سويي، شابيل، قينرجه، ويلادره، خلخال سويي و... همچنين آبشارها و عوارض طبيعي ديدني مانند آبشار شورشورنه عنبران، آبشار نره‌گر در روستاي اسبوي خلخال، آبشار سردابه، درياچه واقع در قله سلطان سبلان، روستاي زيباي نمهيل و سواحل رود قزل اوزن، جاده فوق‌العاده زيباي خلخال به اسالم، مراتع وسيع دامنه سبلان و...



  
اردبيل به واسطه داشتن مناظر بي نظير طبيعي، شايد به جرات بتوان گفت رتبه بالا در گردشگري  رادارا مي‌باشد.اردبيل وسرعين به واسطه پذيرش گردشگر، ميزبان مسافران تابستاني وزمستاني مي‌باشد.درتابستان استفاده از مناطق خوش آب وهواي اردبيل ودرپاييزوزمستان به واسطه دارا بودنپيست اسکي آلوارس وآبگرمهاي معدني سرعين ميزبان مسافران مي‌باشد.
جنگل فندقلو در 30 کیلومتری شهر اردبیل و 10 کیلومتری جنوب شهر نمین قرار گرفته است. محدوده جنگل فندقلو از شرق خانقاه علیا واقع در مسیر جاده بین شهری نمین– آستارا شروع شده با جهت شمال غربی– جنوب شرقی در شرق روستای حور خاتمه پیدا می‌کند. عرصه جنگلی فندقلو بخشی از جنگل‌های شرق استان اردبیل به شمار می‌رود که ادامه جنگل‌های نیمه گرمسیری استان گیلان می‌باشد. مساحت این جنگل حدود 16 هزار هکتار است که بیش از 4000 هکتار آن تحت پوشش عرصه‌های جنگلی قرار دارد و بقیه را مراتع تشکیل می‌دهند. حداقل ارتفاع منطقه فندقلو 1500 متر از سطح دریا و حداکثر آن 1850 متر می‌باشد.
مسیرهای مختلفی برای دسترسی به این جنگل وجود دارد اما راه اصلی آن که آسفالته می‌باشد، سه راهی جاده اردبیل به آستارا در نزدیکی شهر نمین است. به این ترتیب که در مسیر راه اردبیل به آستارا و پیش از رسیدن به نمین مسیری سرسبز و زیبا با تابلوی راهنمای جنگل فندقلو مشاهده می‌شود. راه دیگر برای رسیدن به این جنگل از جاده اردبیل به تهران در گردنه حیران از داخل روستای گیلده می‌باشد.

در مجموع 19 گونه جنگلی در این منطقه شناسایی شده‌اند که در بین انواع شناسایی شده گونه‌های نادری نظیر فندق، ممرز، راش، بلوط، بلند مازو و بیدمشک وجود دارند که به ارزش منطقه می‌افزاید اما نام فندقلو از این جهت بر این جنگل نهاده شده که در آن درخت فندق بیش از سایر گونه‌ها روییده است. با این همه در آن درختان میوه‌ای از قبیل سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی نیز یافت می‌شود. در دشت‌های جنگل فندقلو یکی از زیباترین و نادرترین گل‌های دنیا به نام سوسن چلچراغ می‌روید و قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت گردشگری دارد.
جنگل فندقلو دو بهار دارد؛ یکی از ابتدای فروردین تا پایان خرداد و دیگری از مهر تا آبان. این منطقه جزو مناطق سردسیر استان اردبیل محسوب می‌شود. هوای این ناحیه به علت قرار گرفتن در ارتفاعات، دارای تابستانی بسیار خنک و مطبوع و زمستانی سرد و مرطوب است.
گونه‌های جانوری مختلفی در این منطقه زندگی می‌کنند که عبارتند از گرگ، روباه، خوک وحشی، خرگوش، خرس قهوه‌ای، عقاب طلایی، بلدرچین، هدهد، قرقاول، کبک، چکاوک، کلاغ ابلق و سیاه و ... .
در داخل جنگل یک استخر آب گرم به نام میشه سویی وجود دارد که آب آن خاصیت درمانی دارد و افراد زیادی به این دلیل به این مکان مراجعه کرده و چند روزی را داخل جنگل و در کنار استخر آب گرم و آبشاری که در منطقه قرار داد، اقامت می‌کنند. جنگل فندقلو به دلیل نزدیکی به شهر نمین و برخورداری از رطوبت منطقه و دسترسی آسان از جاده بین شهری اردبیل- آستارا، همواره به عنوان یک گردشگاه در استان اردبیل مورد توجه بوده است. از جمله امکانات موجود در منطقه فندقلو وجود پیست اسکی مناسب برای فصل سرد سال است که گردشگران را به سمت خود جلب می‌کند. در این جنگل مکان‌هایی برای اقامت گردشگران تدارک دیده شده که امکان اقامت به صورت شبانه‌روزی در آن مهیا است. در سال‌های اخیر زیباترین تله‌کابین با منظره طبیعی و جنگلی در این بهشت بی‌نظیر دایر شده که گردشگران می‌توانند با استفاده از آن، زیبایی‌های خدادادی منطقه حیران، فندقلو و بخشی از استان گیلان را نظاره‌گر باشند 

    










پل هفت چشمه اردبیل: 


  

دریاچه شورابیل 

 در داخل شهر اردبیل واقع شده است و به خاطر این ویژگی اش مورد توجه مردم و مسئولان شهر می باشد.این دریاچه دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است از جمله : اسکله قایقرانی، دو میدانی، دوچرخه سواری، باغ وحش، هتل های مجهز و زیبا، گنجینه تاریخ طبیعی، نمایشگاه بین‌المللی و بازارچه صنایع دستی، مجموعه شهر بازی، رستوران در وسط دریاچه و...که می تواند مورد استفاده گردشگران قرار گیرد.این مجموعه ،مجتمع تفریحی کوثر نامیده شده است.سالانه صدها هزار پرنده مهاجر با اولین نشانه‌های پاییز از شمال سرد به سوی جنوب گرم مهاجرت کرده و در دریاچه‌هاو تالاب‌های ایران زمستان گذرانی می‌کنند.بخش بزرگی از این پرندگان در مسیر مهاجرت خود وارد استان اردبیل شده و در زیستگاه‌های آن به‌صورت موقت مانده و یا تمام فصل سرد را سپری می‌کنند. فرود دهها هزار پرنده مهاجر در روزهای نیمه دوم آبان ماه هر سال، زیبایی این تالاب طبیعی را دو چندان می کند. پلیکان‌های خاکستری، اردک چشم طلایی، اردک تاجدار ، غاز خاکستری ، غاز، زنگوله‌بار، عروس، باقرقره، باکلان کوچک و لک لک سیاه از پرندگان مهاجر و از پرندگان بومی دراج ، قرقاول ، مرغابی ، خوتکا ، چنگر ، قو ، حواسیل ، آنقوت و کاکایی در فصول پاییز و زمستان در استان اردبیل مشاهده می‌شوند. تالاب یا دریاچه شورابیل - در نزدیکی شهر اردبیل - که لجن‌های آن روزگاری بیماران را شفا می‌داد، اکنون به یکی از زیستگاههای مهم پرندگان مهاجر در استان تبدیل شده است. تالاب شورابیل در اواخر دوران سوم و اوایل دوران چهارم زمین شناسی شکل یافته و طی این مدت طولانی شرایط طبیعی و زیستی منحصر به فردی را کسب کرده است. 





 

 جاذبه های گردشگری شهرستان های اردبیل:

شهرستان اردبیل(مرکز استان)

شهرستان اردبيل در 40 كيلومتري مرز ايران و جمهوري آذربايجان قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دريا 1350 متر بوده و در ميان دشت وسيعي به طول 45 كيلومتر و در دامنه كوه سبلان واقع شده است. فاصله اين شهرستان تا تهران 558 كيلومتر مي باشد. سه محور زميني مشتاقان را به مركز استان مي رساند محوري كه پس از بندر آستارا در گيلان آغاز مي شود و از حيران خيال انگيز مي گذرد كه چون دستي سحر آميز بر گريبان منتهي عليه كوههاي تالش آويخته است و به نمين كه مي رسد عريض و دوبانده تا اردبيل ادامه مي يابد. محوري ديگر نيز از گيلان به خلخال و اردبيل متصل است كه از ميان جنگلهاي اسالم  مي گذرد و در زيبايي و شكوه از محور حيران فراتر است و آبمعدني گيوي در اين محور است و ديگر محوري كه حد فاصل آذربايجان شرقي و اردبیل است و آن نيز از شهرستان نير تا اردبل دوبانده است و آبهاي معدني اغلب در مسير همين محور است. فاصله فرودگاه تا شهرستان اردبيل 11 كيلومتر و در مسير جاده آستارا واقع شده است. هواي شهرستان اردبيل در بهار و تابستان معتدل و خنك و مطبوع مي باشد.
صنایع دستی و سوغات آن نیز، گلیم، جاجیم، شال، ورنی، مسند، سفال، صنایع چوب، مصنوعات چرمی و قالی بوده و سوغاتیهای آن سرشیر، عسل، حلوای سیاه و شیرینیهای محلی می باشد
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان اردبیل:
1-مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی: مربوط به دورۀ ایلخانی، صفوی بوده و شامل عمارت چینی خانه، تالار دارالحفاظ (قندیل خانه یا چراغ خانه)، مسجد جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه، آرامگاه محی الدین محمد معروف به  ، حرمخانه و آرامگاه شیخ صفی الدین و شاه اسماعیل اول 
2- موزه مردم شناسی؛ واقع در میدان عالی قاپو، اول کوچه زینال
3- موزه باستانشناسی و نگارخانه خطایی واقع در میدان عالی قاپو
4- موزه صنایع دستی (حمام شیخ) واقع در میدان عالی قاپو
5- مجموعه بازار سرپوشیده اردبیل که با طاق های جناقی و از بزرگترین بازارهای تاریخی ایران محسوب می شود. قسمت های اصلی بازار عبارتند از: راسته های پیرعبدالملک، قیصریه، کفاشان، علافان، زرگران، سراجان، پنبه فروشان،مسگران، چاقوسازان و آهنگران و سراهای آنها عبارتند از: سرای خشکبار، گلشن، وکیل، زنجیرلو، حاج احمد، حاج شکر، مجیدیه، امام جمعه و دوگوچی. طول تاق نمای مغازه ها به طور متوسط 3 متر و قطر پایه تاق ها 80 سانتی متر می باشد.
6- مسجد میرزاعلی اکبر مرحوم در بازار مربوط به دورۀ قاجاریه
7- مسجد جمعه متعلق به دوره سلجوقی که بر روی تپه تاریخی ساخته شده است.
8- امامزاده صالح و قیزامامزاده سی (حلیمه خاتون در مرکز شهر)
9- مجتمع توریستی شورابیل به وسعت 120 هکتار که در جنوب شهر و با امکانات تفریحی، ورزشی، قایقرانی، پیست های دومیدانی و دوچرخه سواری، شهربازی، رستوران، اماکن اقامتی و اماکن برپائی چادر برای اقامت
10- موزه حیات وحش در خیابان دانشگاه کنار دریاچه شورابیل
11- دریاچه آب شیرین نئور در 48 کیلومتری جنوب شرقی اردبیل به سمت خلخال در ارتفاعات 2500 متری کوهستان باغرو با مساحتی بالغ بر 210 هکتار و عمق متوسط 5 متر از دیدنی ترین دریاچه های کوهستانی کشور با اکوسیستم طبیعی و همچنین ماهی قزل آلای رنگین کمان اعتبار ویژه دارد.
12- آب گرم و آبشار سردابه: در فاصله 25 کیلومتری شرق اردبیل با حدود 7 دهنه چشمه آب معدنی گرم و آبدرمانی جدیدالاحداث منطبق با استانداردهای روز دنیا و آبشار 30 متری دیدنی در منطقه ییلاقی حوالی آن
13- برج شاطر گنبدی روستای صوما در فاصله 5/8کیلومتری شمال اردبیل به شکل برج استوانه ای شکل از داخل و ده ضلعی از خارج به طول اضلاع 62/2 و ازارۀ سنگی 5/1متر مربوط به قرن هفتم هـ.ق
14- مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اردبیلی در محله کلخوران اردبیل
15- شش باب حمام مربوط به دوران صفوی و قاجار در محلات قدیمی شهر

16- یازده پل تاریخی مربوط به دوران صفوی و قاجار بر روی رودخانه های بالیقلو و قره سو
شهرستان سرعین
شهرستان سرعین یکی از شهرستان‌های استان اردبیل است. مرکز این شهرستان شهر سرعین می‌باشد. شهرستان سرعین در تاریخ سوم خرداد ۱۳۸۸ خورشیدی تأسیس شده‌است.
 تقسیمات کشوری: دارای دو بخش مرکزی و سبلان میباشد بخش مرکزی : دهستان آبگرم و دهستان آلوارس بخش سبلان : دهستان ارجستان و دهستان سبلان شهرها: سرعین
شهر سیاحتی سرعین در 28 کیلومتری غرب اردبیل در دامنه شمال شرق کوه سبلان واقع شده و به علت چشمه های آب معدنی فراوان، مشهور می باشد. سرعین دارای ده ها چشمه آب گرم معدنی می باشد که از کوه سبلان سرچشمه می گیرند. چشمه های آب معدنی معروفی از قبیل گاومیش گلی، بش باجیلار، مجتمع آب درمانی سبلان و ... در این شهر واقع شده است. سرعین در فرهنگ لغت فارسی به معنای سرچشمه می باشد. در ادوار گذشته از این منطقه به نام "ساری قیه" یاد شده است. آب و هوای دلپذیر و معتدل اولین جاذبه ای است که قبل و بعد از ورود به شهر و شهرستان سرعین، گردشگران از آن بهره مند می شوند. این شهر در زمینه توریسم درمانی رتبه نخست را در کشور داراست.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان سرعین:
1-   مجتمع آبدرمانی سبلان و بزرگترین آبدرمانی خاورمیانه، با امکانات استخرهای متعدد و بزرگ سرپوشیده حوضچه های آب گرم تحت فشار (جکوزی) ، سونای خشک و بخار، دوشها و وان های انفرادی متعدد، رستوران، خدمات پزشکی و درمانی مجزا برای آقایان و بانوان، پارکینگ اختصاصی و سایر امکانات موردنیاز منطبق بر آخرین استانداردهای جهانی آبدرمانی های دنیا (داخل شهر)
2-   مجتمع آبدرمانی بش باجیلار با استخر سرپوشیده بزرگ، سونای خشک و بخار، آبگرم تحت فشار (جکوزی) دوشهای انفرادی، خدمات پزشکی و درمانی، پارکینگ در داخل شهر
3-   آبگرم معدنی گاومیش گلی (پر آب ترین و بزرگترین آب معدنی ایران) و آب گرمهای معدنی قره سو ، ساری سو، اعصاب سوئی، پهنلو، قهوه سوئی، ژنرال، یئل سوئی، گوز سوئی در داخل شهر
4- تپه باستانی آناهیتا (داخل شهر)
5-  امامزاده سیدابوالقاسم (قره داش) داخل شهر
6- پیست اسکی آلوارس با 1200 متر خط تله سیژ و سایر امکانات موردنیاز در ارتفاع 3200 متر ارتفاعات پائین سبلان با فاصله 22 کیلومتری از سرعین و آبشار زیبای گورگور در مسیر فرعی منشعب از جاده دسترسی به پیست اسکی آلوارس به فاصله 15 کیلومتر
7- دهکده صخره ای کنزق و امامزاده سید صادق در روستای کنزق 3 کیلومتری شرق شهر
8-  دهکده صخره ای و کمپینگ جنگلی روستای ویند کلخوران در فاصله 5 کیلومتری جنوب شهر 
9-  آبمعدنی گوز سوئی، ویرانه آتشکده آذرفریق و آرامگاه امامزاده سیدعبداله در روستای آتشگاه 5 کیلومتری شمال شهر

10-روستای ییلاقی بیله دره با آب معدنی های سرد بیله دره گلعلی، اسد، آبشارها و اماکن پذیرائی و اقامتی در 3 کیلومتری شمال سرعین

 

شهرستان پارس آباد
شهرستان پارس آباد در شمال استان اردبیل و با فاصله 222 کیلومتری مرکز استان در دشت مغان و در ارتفاع حدود 20 الی 40 متر از سطح دریا قرار گرفته است. فاصله این شهرستان تا تبریز 400 کیلومتر و تا تهران 815 کیلومتر است. شهرستان پارس آباد حدود 60 کیلومتر مرز آبی (به واسطه رود ارس) و 25 کیلومتر مرز زمینی با جمهوری آذربایجان دارد.
محل این شهر تا سال 1328 جایگاه قشلاقی عده ای از عشایر شاهسون به نام قوچ قشلاقی بوده جنبه های شهری آن از سال 1348 و با تاسیس شرکتهای زراعی و شرکت سهامی کشت و صنعت و دامپروری مغان شروع گردید. وجه تسمیه آن ماخوذ از نام مهندس پارسا از مهندسین شرکتهای زراعی مغان می باشد. آب و هوای پارس آباد در تابستان گرم و در زمستان و سایر فصول از آب و هوای معتدل و خنک برخوردار است.
دو رود مهم و پرآب آن ارس سو و قره سو (دره رود) در اقتصاد و کشاورزی منطقه اعتبار خاص داشته و از شریانهای حیاتی استان به شمار می روند.
صنایع دستی آن گلیم، جاجیم، قالیچه، خورجین، ورنی و لباسهای پشمی می باشد.
شهرستان پارس آباد در تولیـد محصولات کشاورزی و دامـی، گندم، جو، دانه های روغنی، پنـبه و میوه های درختی و بذر، علوفه و لبنیات از عمده ترین مراکز کشور محسوب می شود.
  آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان پارس آباد:
1-  قلعه اولتان در 15 کیلومتری غرب پارس آباد واقع در ضلع شمالی روستای اولتان و کناره رودخانه ارس
2- تپه نادری در داخل شهر اصلاندوز روبروی بخشداری، تقاطع رودخانه ارس و دره رود(یورت دره سی) محل تاجگذاری نادرشاه افشار می باشد.
3-  تپه های باستانی متعددی ازجمله عودجه در 11 کیلومتری اصلاندوز و قیزیل تپه در روستای اسلام آباد و پیرایواتلو 12 کیلومتری غرب پارس آباد
4- دریاچه زیبای شهرک آیت اله غفاری در محل کشت و صنعت مغان
5- کناره های زیبا و دیدنی رود ارس با حدود بیش از 2000 جزیزه کوچک و اکوسیستم طبیعی و از مناطق بکر گردشگری محسوب می شود.
6- باغات میوه کشت و صنعت مغان
7-قشلاقات بخش عمده ای از 32 طایفه شاهسون در حوزه این شهرستان واقع شده که در جهت مطالعات سنت های اصیل عشایر از اهمیت خاصی برخوردار است.
شهرستان بیله سوار
این شهرستان در شمال استان و در فاصله 171کیلومتری شمال شرق اردبیل در قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز مغان قرار گرفته، ارتفاع متوسط آن از سطح دریا حدود 120 متر و آب و هوای آن در تابستان گرم و سایر فصول سال معتدل و خنک است. وجه تسمیه آن را علامه دهخدا به بیله سوار یا پیلسوار از امرای آل بویه می داند و از حدود 90 سال پیش دارای گمرک بوده و در مرز جمهوری آذربایجان قرار دارد. این شهر مابین دو رود بالهارود و آب بیگلر قرار گرفته به همین خاطر در برخی منابع اسم آن را به معنی بیله رود یا میان دو رود ذکر کرده اند. به سبب ارتفاع کم از سطح دریا و مقدار بارندگی نسبتاً خوب و خاک حاصلخیز از عمده ترین مناطق کشاورزی استان و دارای مرغوبترین نوع مرتع برای اتراق قشلاقی قسمتی از 32 طایفه ایل شاهسون در پائیز و زمستان و قسمتی از بهار می باشد. از مهمترین محصولات کشاورزی آن گندم، پنبه، جو، دانه های روغنی وفندق را می توان نام برد و صنایع دستی آن گلیم، جوراب پشمی، فرش و نمد می باشد.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان بیله سوار:
1-کاروانسرای مخروبه در منطقه شورگل خروسلو
2- مزار سربازان گمنام شهریور 1320، داخل شهر
3- تپه دمیرچی واقع در 2کیلومتری شهر
4- شهر کندویی روستای پتلقان
5- درخت چنار مشهور به پیربابا در خروسلو
6- شکارگاهها حوالی کوههای خروسلو، سواحل رود ارس و بالهارود
7- قیزقلعه سی (قلعه دختر) در روستای انجیرلو در فاصله 17 کیلومتری گرمی به بیله سوار کنار رودخانه برزند مربوط به دوره اشکانی و ساسانی

8- کشتزارهای زیبای دانه های روغنی و غلات

 

شهرستان خلخال
خلخال که تا سال 1358 به هروآباد معروف بود در جنوب استان اردبیل و در فاصله 112 کیلومتری مرکز استان قرار گرفته است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریاهای آزاد حدود 1796 متر جهت آن بیش از 150 هزار نفر و آب و هوای آن در قسمت شرقی ارتفاعات طالش سرد و قسمت شمال، جنوب و غرب معتدل و مطبوع است.
با استناد به یافته های باستان شناسی قدمت خلخال به نیمه دوم هزاره دوم و هزار اول قبل از میلاد میرسد.
مهمترین رودهای خلخال قزل اوزن، امامرود سنگ آباد، آرپاچائی، هروآباد بوده و پرآب ترین حوزه اردبیل یعنی قره سو از ارتفاعات آن سرچشمه می گیرد.
محصولات عمده کشاورزی و دامی خلخال شامل : سیب، گردو، گلابی، گیلاس، آلبالو، سنجد، زردآلو، گندم، کرم ابریشم، لبنیات و عسل می باشد.
صنایع دستی خلخال درمیان تولیدات دستی استان به خاطر مرغوبیت معروف بوده و از عمده ترین آنها جاجیم(جاجیم های بافته شده در روستای نمهیل و برندق شهرت جهانی دارد) شال بافی (بخش امامرود) گلیم و ورنی، خورجین، قالی، گیوه و جوراب می باشد.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان خلخال :
1-  پل پردیس برسر راه قدیمی سنجبد به کاغذکنان مربوط به دوران قبل و بعد از اسلام
2- پل فیروزآباد درمحل تلاقی رودخانه های گیوی و سنگ آباد ساخته شده است .
3-   مسجد جامع روستای خمس، مسجد روستای ترازوج و حمام نصر که اثر اخیر در داخل شهر روبروی مسجد قائمیه (دورۀ قاجاریه) قرار دارد.
4- سنگ نبشته قدیمی روستای مشکول
5- مزار سید دانیال روستای خوجین واقع در سه کیلومتری شمال خلخال
6- چشمه ازناو در شش کیلومتری خلخال و دوکیلومتری خوجین در دامنه کوه ازناو
7- چشمه میرعادل در شش کیلومتری خلخال و سه کیلومتری روستای اندبیل.
8- غار جلال آباد در 10کیلومتری روستای ماجلان 
9- امامزاده کالار واقع در هفت کیلومتری خلخال
10-روستای آل هاشم در شش کیلومتری جنوب شرقی خلخال
11- مقبره سید قاسم و سید هاشم در روی خوجین
12- مقبره شیخ محمد قریشی در هشتجین
13- موزه باستان شناسی خلخال
14- شکارگاههای هشتجین ، دره مشگول و آق داغ
15- آبگرم خوشنامه در 30 کیلومتری جنوب شهرستان در روستای خوشنامه
16- آبگرم گرمخانه در 13 کیلومتری جنوب شرقی خلخال ، در روستای گرمخانه
17- آبگرم تیل در روستای تیل
18- جاده زیبای جنگلی اسالم به خلخال

19- تفرجگاه اندبیل در 6 کیلومتری خلخال
شهرستان مشگین شهر
این شهر در فاصله 92 کیلومتری غرب اردبیل و در دامنه شمالی کوه سبلان واقع شده است. دارای آب و هوای سرد کوهستانی در زمستان و معتدل و مطبوع در تابستان و سایر فصول سال است.
جمعیت آن بیش از 160 هزار نفر بوده و رودهای مهم آن قره سو، خیاوچای، اونار چائی، اهر چایی می باشد.
از لحاظ تاریخی این شهرستان به لحاظ غنای آثار از مناطق بااهمیت در سکونت انسانها بوده و در ادوار مختلف به اسامی وراوی، پیشکین، یاو و مشگین شهر نامیده شده است.         
 عمده ترین محصولات کشاورزی و دامی آن انگور، سیب، هلو، شلیل، گردو، سیب زمینی، گندم، علوفه، صیفی جات، لبنیات، عسل بوده و صنایع دستی آن نیز گلیم، جاجیم، فرش، نمد، سفال می باشد. این شهرستان دارای جاذبه های طبیعی، تاریخی متعددی می باشد که از این لحاظ از مناطق بسیار مهم آذربایجان محسوب می شود.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان مشگین شهر :
1- مقبره شیخ حیدر، بنائی است استوانه ای که به ارتفاع 5/18متر و قطر 5/10 متر در داخل شهر متعلق به قرن هشتم هجری
2-  مسجد جنت سرا یا (شاه قبری) با هفت قبر از شهدای جنگ چالدران در قسمت جنوبی مقبره شیخ حیدر
3- موزه باستان شناسی و تاریخی مشگین شهر
4- سنگ نوشته شاپور دوم ساسانی به خط پهلوی با ابعاد 30/2×10/1 متر ضلع غربی ارتفاعات خیاوچای این کتیبه با انفجار دینامیت از بین رفته است.
5- کهنه قلعه در کناره خیاوچای
6- قلعه قهقهه در فاصله 85 کیلومتری شمال غربی مشگین شهر و ارتفاع 2553 متر از دریای آزاد قرار گرفته و دیوارها و حصارهای بلند و 6 استخر آبگیر، محل نگهداری آثار ارزشمند دولتی  و اسرا و شخصیت های بزرگ و شاهزادگان سلسله صفوی کاربرد داشته است.
7-      شیروان دره سی در فاصله 51 کیلومتری جنوب شرقی مشگین شهر به صورت دره ای طویل و عریض با دیواره های سنگی تندیس وش به شکل پیکره های انسانی و محل نبرد و کشته شدن شیخ حیدر صفوی در جنگ با شیروان شاه
8- روستای تاریخی انار با قلعه های تاریخی بربر، دیو، درخت چنار کهنسال، قبرستان ثبتی اسلامی در 26 کیلومتری مشگین شهر
9-  امامزاده سیدسلیمان فخرآباد در 21 کیلومتری مشگین شهر
10 - محوطه باستانی شهریری با قلعه های متعدد تاریخی چون قیزقلعه سی و محل برگزاری آیین مذهبی بنام مکتب اوشلاقلاری با استل های زیبا که تاریخ آن به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد تا هزارۀ اول می رسد و در 31 کیلومتری شرق مشکین شهر در روستای پیرازمیان قرار دارد.
11-کوهستان سبلان با 4811 متر که دارای آبگیرهای متعددی چون آت گولی، طاوس گولی، قره گول بوده و مسیرهای شابیل و موئیل آسانترین راههای دسترسی به قلعه و دریاچۀ آن می باشد.
12- سنگ ها منقوش در روستای احمدآباد، قلعه ارشق، خلیفه قبری جاده موئیل
13- کاروانسرای قانلی بلاغ (سربازوطن) در روستایی به همین نام در رضی
شهرستان گرمی
شهر گرمی در شمال شرقی اردبیل و در ارتفاع 1100 متری از سطح دریا قرار گرفته است، فاصله آن با اردبیل 108 کیلومتر، بیله سوار 55 کیلومتر و پارس آباد 97 کیلومتر است. جمعیت شهرستان 103732 نفر بوده و آب و هوای آن در تابستان گرم و بقیه فصول سال معتدل و مطبوع می باشد. منطقه گرمی از کهن ترین مناطق مسکونی آذربایجان و بنای اولیه آن توسط تیره هائی از قوم پارت (اشکانی) گذاشته شده است و در ادوار بعدی نیز به همین علت اهمیت سوق الجیشی خود را حفظ کرده است.
رودهای مهم آن زینگیر (تپه چائی)، زینگیاد (شور دره)، گرمی چائی (تولون) و برزند چائی (ساری قمیش) می باشد.
گرمی منطقه کشاورزی و دامداری بوده و تولیدات زراعی آن غلات، علوفه، صیفی جات، نباتات علوفه ای و انواع میوه است.
از نظر صنایع دستی تولیدات این شهر و روستاهای آن قابل توجه می باشد، شالبافی در اجارود و روستاهای تابعه، ورنی و گلیم ریز فرش نما ازجمله اصیل ترین و مرغوبترین تولیدات صنایع دستی استان می باشد.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان گرمی:
1-تپه باستانی خرمن مربوط به دوره اشکانی در بخش موران
2-جاده مرزی
3- اجاق آلازار در بخش مرکزی وبرزند در بخش انگوت
4- شاه تپه سی
5- دریاچه گیلارلو حدود 2 کیلومتری شرق گرمی
6- زیارتگاه سیدمیرزاده در محله هلال احمر2
7- جنگل ،غار و یخچال طبیعی روستای اینی در8 کیلومتری گرمی
8- قلعه یل سویی در بخش انگوت
9-بخش مرکزی گرمی:روستای قوزلو در 7 کیلومتری، روستای تنگ در دو کیلومتری،بیک باغی در 3 کیلومتری
10- بخش موران شامل روستای افچه، آزادلو در 35 کیلومتری نواحی مرزی
 
 
 
شهرستان گیوی ( کوثر)
این شهر در فاصله 83 کیلومتری جنوب اردبیل مابین شهرستان اردبیل و خلخال قرار داشته و کوههای باغرو و گیل داغ آن را احاطه کرده است. جمعیت آن بیش از سی و پنج هزار نفر و دارای آب و هوای معتدل کوهستانی سرد در زمستان و خنک و مطبوع در سایر فصول سال است.
رودهای مهم آن سنقر چای، آریا چای و کیوی چای است.
محصولات دامی آن عسل و کرم ابریشم، لبنیات و محصولات کشاورزی آن غلات، علوفه، حبوبات و میوه جات است.
صنایع دستی شهر گیوی نیز فرش، گلیم، پارچه های شال پشمی است.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان گیوی :
1- سنگ رستم (رستم داشی) در شمال شرقی گیوی بالاتر از جاده گیوی به خلخال در کوه ازنا
2-سرمستان یا سلمستان، یکی از مناظر دیدنی و طبیعی گیوی در شمال شهر بالای چشمه نزدیک کوه گوی یال
3- دلیکلی داش (سنگ سوراخ)- در شمال شرقی شهر محل تجمع افراد بومی در چهارشنبه سوری و سایر اعیاد
4-حمام سنگی (داش حمام) این حمام در سمت شرقی شهر، کنار رودخانه گیوی چای قرار گرفته است، این حمام از سنگ ایجاد شده ، آب آن از دو چشمه آبگرم و آب سرد خود جوش تامین می شود.
5-  پل فیروزآباد که در زمان رضاخان در تاریخ 1312 توسط آلمانیها ساخته شده است.
6- تالاب گنجگاه در فاصله 13 کیلومتری شهر کیوی واقع شده است.
7- آبگرم معدنی ایستی سو با ارتفاع 1500 متر در 8 کیلومتری شهرستان گیوی واقع شده است. 
8- امامزاده سنج رو پیر جنوب شرقی شهر با فاصله 3 کیلومتری بالای کوه
9- مسجد جان آقا متعلق به سال 1214 هـ.ش
10-باغات میوه شهر و روستاهای اطراف
11- پل پردیس که جاده ابریشم از آن عبور می کرده در پائین روستای افشار واقع شده و در 19کیلومتری مرکز بخش فیروز قرار دارد.
12- غار یخگان در فاصله 13 کیلومتری مرکز شهرستان قرار گرفته است.
13- باغات میوه روستای قورلو، این روستا بدلیل واقع شدن در جوار رودخانه، نقطه ای مفرح و باصفا بوده و از استعدادهای بالقوه برای جذب گردشگر برخوردار می باشد. در محور میانه فیروز و در 15 کیلومتری مرکز بخش فیروز قرار گرفته است.
 
 
شهرستان نمین
شهرنمین در قسمت شرقی اردبیل با فاصله 25 کیلومتری کنار جاده اردبیل به تهران و در منطقه مرزی با جمهوری آذربایجان واقع شده است. آب و هوای معتدل با رطوبت و نم نسبتاً خوب متاثر از رطوبت حاصله از دریای خزر محیطی سرسبز و باصفا را برای این شهرستان فراهم آورده است. اسم این شهر هم بنا به برخی از منابع بهمین خاطر نمین (رطوبت دار) ذکر شده است .
جمعیت آن بیش از هفتاد هزار نفر بوده و بخاطر مهمان نوازی اشتهار دارند.
رودخانه مهم آن نمین چائی و محصولات کشاورزی آن گندم، جو و فندق می باشد. 
صنایع دستی این شهرستان، چاقو، گلیم، جاجیم و مسند می باشد.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان نمین :
1- جاده کوهستانی و جنگلی حیران به طول 35 کیلومتر
2-  منطقه سرسبز و جنگلی شاله دره یا شغاله دره با آثار برجای مانده از شنیدان قلعه سی از خروجی تونل تا منطقه میناباد
3- آرامگاه باباروشن در 6 کیلومتری شرق نمین و 2 کیلومتری روستای خشه  با دره ای سرسبز و جنگلی، چشمه آبمعدنی و درخت بلوط کهنسال
4-مساکن اولیه انسانها به نام دلمن در یک کیلومتری شمال نمین حدفاصل روستاهای میناباد و میرزانق و همچنین منطقه قرمزلیق و چوپان یوردی تپه ای مشرف به خانقاه علیا
5-  مقبره شیخ بدرالدین در شهر نمین
6- پیکره طبیعی انسانی به نام باباداود یا ده ده قورخو بالاتر از روستای عنبران
7-جنگل و منطقه توریستی فندقلو در حدود 25 کیلومتری شمال اردبیل و 6کیلومتری نمین بااماکن تفریحی، استراحتی و پذیرائی و مناظر طبیعی جنگلی و مرتعی با پوشش گیاهی بیش از 92 گونه
8- مقبره پیرلنگ در ننه کران
9-آبهای معدنی قره چناق در روستای قره چناق، مشه سوئی بعد از عبور از روستای گلیده و گذشتن از قوشادگرمان به مشه سوئی می رسد، گرده سوئی نزدیک روستای گرده در غرب نمین
10-روستای عنبران با آب و هوای خوب و طبیعت سرسبز و زیبا و مردمانی شافعی مذهب سنی و زبان طالشی که محل تولید و بافت عمده بهترین نوع گلیم می باشد.
11- تپه های باستانی مربوط به هزاره های قبل از میلاد در روستاهای حومه
 
شهرستان نير
شهرستان نیر در 35 کیلومتری غرب مرکز استان در مسیر جاده ترانزیتی اردبیل به تبریز قرار دارد. این شهر به لحاظ سنگ نبشته میخی اورارتوئی و نزدیکی به سراب و سبلان و معماری خاص صخره ای از استقرارگاههای قدیمی استان محسوب می شود. ضمناً قرار گرفتن خطوط فرعی جاده تاریخی ابریشم از آن نشانگر رونق آن در دوره های گذشته است. در منابع تاریخی اسم این شهر بصورت نریز، نیریز ذکر شده است. جمعیت آن طبق سرشماری نفوس مسکن در سال 1375 بیش از 50 هزار نفر بوده و آب و هوای آن در زمستان کوهستانی سرد و در سایر فصول معتدل و مطبوع می باشد.  
رودهای مهم شهرستان نیر مشتمل بر : بالیقلو، نیرچائی (آغلاغان)، جوراب چائی، قوری چای بوده و عمده ترین محصولات کشاورزی و دامی آن غلات، سیب زمینی، علوفه، حبوبات، لبنیات و عسل میباشد.
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان  نیر:
1- پل تاریخی قرمز (قرمیزی کورپی) بر روی رودخانه آغلاغان یا نیرچائی مربوط به دوره صفوی که در بافت مرکزی شهر قرار گرفته است. 
2- بقعه کورائیم واقع در روستای کورائیم متعلق به قرن هفتم هجری است. این بقعه در 40 کیلومتری نیر قرار دارد.
3- کاروانسرای شاه عباسی یا رباط سنگی در 10 کیلومتری غرب درکنار جاده قدیم نیر-سراب 
4- دهکده های صخره ای اباذر، گلستان با فضاهای معماری خاص که در فاصله 5/9 کیلومتری جنوب نیر ( بعد از عبور از روستای سقزچی و روستای فعلی اباذر) واقع شده است.
5- غار فرهاد یا فرهاد کهلی در فاصله 17 کیلومتری غرب نیر، کنار جاده قدیم نیر به سراب .
6- آیی قالاسی و آب معدنی بوشلی درحدود 5 کیلومتری غرب نیر، کنار جاده فعلی نیر به سراب
7- سنگ افراشتهای دوران باستان که در فاصله 17کیلومتری روستای میمند و شمال نیر قرار دارد.
8-تپه قلعه یئری در روستای دابانلو حدود 53 کیلومتری جنوب شرقی نیر
9-آب معدنی حمام و قبرستان قره شیران در فاصله 10 کیلومتری جنوب نیر
10-دژ و پناهگاه زیرزمینی گلستان درفاصله 12کیلومتری شمال شرق نیر
11- استخر و دژ بوینی یوغون واقع در دهکده کورعباسلو، 10کیلومتری جنوب نیر
12- چشمه های جوشان و دیدنی بولاغلار در 1 کیلومتری شمال نیر این محل همراه با گیاهان بومی چون، بولاغ اوتی (آب تره) و امکانات استراحتی و تفریحی از جاهای باصفای شهرستان به شمار میرود.
13- آب معدنی قینرجه در 6 کیلومتری غرب نیر و کنار جاده نیر به سراب
14- چشمه آب گرم حمام دره سی ایلانجیق واقع در 8 کیلومتری غرب نیر و 500 متری روستای ایلانجیق
15- چشمه دیب سیز گول در فاصله 4 کیلومتری جنوب نیر و یک کیلومتری روستای سقزچی
16- دامنه باصفای ارتفاعات کوه قصر در شمال غرب نیر و بزگوش در جنوب نیر که به عنوان ییلاق طایفه ایل شاهسون مورد استفاده قرار می گیرد.
17- چشمه ایستی سو (سقزچی) در 4 کیلومتری جنوب نیر 
18- سد مخزنی یامچی در 5 کیلومتری شهرستان نیر و در کنار روستای یامچی سفلی

19- دهکدۀ توریستی سبلان (قینرجه- بوشلو) در کیلومتر 5 جاده نیر به سراب